دمنوش اسطوخودوسي/damnuš-e ’ostoxoddusi/ 

شکل دارويي: پودر جوشانده

موارد مصرف: مطبوخ اسطوخودوس منقول از تذكره شيخ داوود انطاكى نافع از براى اخلاط سوداوى و اخلاط محترقه و صلابات و وسواس و جنون و ماليخوليا (غم و سودازدگي) و عرق النسا و مفاصل و صافى نمودن خون و كدورت حواس و افكار فاسده مجرب است.

توضيحات:

بسفايج: مسهل مره سودا و بلغم غليظ، و جهت دفع سودا و بيماري‌هاي سوداوى و مفاصل و تنقيه امعا مفيد است. به‌جهت آنكه استفراغ جوهر سودا از قلب و دماغ مى‏نمايد مفرح بالعرض است.

افتيمون: محلل و ملطف و مفتح سدد و به تنهائي، مسهل سودا و بلغم است و به سبب تنقيه سودا جهت امراض دماغي و عصباني از قبيل صداع و تشنج امتلائي و صرع و ماليخوليا و مانيا و جنون و كابوس و وسواس سوداوى و فالج و لقوه و خدر و تفريح قلب مفيد است و موافق امزجه پيران و مشايخ و به‌خاصيت جهت امراض سوداوى و تنقيه سودا بي‌عديل است.

عناب: منضج اخلاط غليظ و ملين صدر و احشا و صاف كننده خون و مولد خون صالح و مسكن التهاب و تشنگى و حدت خون و گرمي است.

سپستان: تسكين دهنده حدت صفرا و عطش و حرقت البول حادث از حدت صفرا و اسهال محرورالمزاج و مواد سوداوى و بلغم شور و اصلاح کننده ادويه مسهله و تب‌هاى حار صفراوي و دموي و بلغم شور و سحج عارض از شرب ادويه حاد، نافع است.‏

بابونه: ملطف و محلل بى‏جذب و مفتح و مقوى دماغ و اعصاب و باه و با قوت ترياقيه و مدر عرق و شير و بول و حيض و جهت امراض دماغي و درد سر و نزلات و تحليل بقاياى رمد و تحليل رياح گوش و ربو و يرقان و تسكين اعيا و درد سينه و جگر و احشا و مقعد و رحم و تحليل و تليين اورام آن‌ها و بيضه و ساير اعضا و تفتيت حصات مثانه و اخراج مشيمه و دفع عفونت سودا و بلغم و حميات عفوني و قولنج و ايلاوس و عسر البول و عسر ولادت و جرب رطب و احتباس حيض نافع است و بدن را از اخلاط ردي پاك گرداند.

اسطوخودوس: محلل و ملطف و جالي و مفتح سده‌ها و مقوى بدن و دل و دماغ و احشا و جميع قواى ظاهرى و باطني و قوت مذكره و مفكره و مصفى روح و مفرح و جهت بيماري‌هاي اعضاي عصبي مفيد و مسهل و دافع اخلاط فاسد بلغمي رطب و سوداوي و مختص دماغ است و همچنين جهت امراض كبدى و طحالى‏ نافع است. فضول دماغي و رطوبات مرخي را تنقيه مى‏نمايد و مانع عفونات و انصباب نوازل به اعصاب است و مقوى و مسخن آن‌هاست و روح دماغي را تلطيف مى‏نمايد.

کافشه: قليل الغذا و مسهل و مخرج بلغم رقيق و اخلاط محترقه و محلل رياح‏ است.

قنطوريون نوع کبير: محلل و قابض و جالي است.

سورنجان: مسهل اقسام بلغم از اعضاى بعيده و اقاصي بدن و با قوت قابضه و مفتح سدد و جاذب اخلاط لزجه از عمق بدن خصوصا از مفاصل و رافع يرقان و سپرز است.

اجزاء فراورده: عناب، سپستان، بسفايج، بابونه، اسطوخودوس، افتيمون، کافشه، قنطوريون، سورنجان

نحوه اثر دارو از ديد طب سنتي: مسهل سودا و بلغم، محلل، ملطف، مفتح سده، مصفي روح، منقي دماغ، مفرح

مزاج کلي دارو: گرم و خشک

منع مصرف: خونريزي شديد از اعضاي داخلي يا زخم گوارشي،‌ ابتلا به فشارخون کنترل نشده (سورنجان)، مصرف همزمان اين گياه با داروهاي ضد انعقادي يا ضد پلاکتي

در افراد مسن و بيماران ناتوان و کساني که مبتلا به بيماري قلبي، کليوي يا گوارشي به دليل وجود سورنجان  با احتياط مصرف شود.

عوارض جانبي: ممکن است باعث تهوع، و يا افزايش شدت خونريزي قاعدگي شود.

دستور مصرف: نيم ساعت پيش از صبحانه و شب پيش از خواب يک کيسه از دارو را در يك‌ ليوان آب به مدت 10 دقيقه با حرارت ملايم بجوشانند و تا گرم است بنوشند.

تداخلات دارويي: گزارش نشده است.

مصرف در حاملگي و شيردهي: در اين دو دوره ممنوع است.

نکات قابل توصيه: اين دارو نبايد با شيريني‌ها مانند قند يا نبات مصرف شود زيرا خاصيت درماني آن از بين مي‌رود. براي تلخ نشدن بيش از حد دارو، با حرارت ملايم جوشانده شود. اين دارو بهتر است با کپسول سفوف سبعه تجويز شود تا دفع اخلاط سوداوي به بهترين وجه صورت گيرد.

منابع:

1. عقيلي خراساني، مخزن الادويه، تهران: انتشارات باورداران، 2001
2. ابن سينا، القانون في الطب، جلد 1، بيروت: انتشارات العلامي، 2005
3. حکيم ارزاني، ميزان الطب، قم، مؤسسه فرهنگى سماء، 1380.
4. حکيم اعظم خان، اكسير اعظم، تهران: موسسه تحقيقات تاريخ پزشکي، طب اسلامي و مکمل، 2008